Türkiye’de Virginia ve Burley tipi yabancı tütün dikimine yönelen üreticiler ithal ürün fiyatlarıyla rekabet edemediği için ürününü satamaz hale geldi.
Türkiye’de sözleşmeli üreticilik modeliyle yabancı tütün üreten Alliance One geçen yıl üretimine son verip yabancı tip tütün işleyen tesisini satışa çıkarırken, Reytek de önümüzdeki yıl için ekiciye sözleşme garantisi veremiyor.
2002 yılında yürürlüğe giren TütünYasası ile Tekel’in tütün alımında devre dışı bırakılması ve destekleme alımlarının kaldırılmasıyla sözleşmeli üretim modeline geçen tütün üreticileri şark tipi tütün dikimine hızla son veriyor. Türkiye’de sigara harmanlarında kullanılan Virginia ve Burley tipi tütün üretimi ise hedeflenen başarıyı sağlayamadı. Ucuz ithal ürün ve artan maliyetler, 300 milyon dolara ulaşan tütün ithalatını önlemek amacıyla başlatılan çalışmaları sekteye uğrattı. Virginia ve Burley tipi tütünleri sözleşmeli üretim yaptıran 2 firma da ithal tütün fiyatlarıyla rekabet edemediği için zor durumda. 22 yıl önce ürettirdiği Burley ve Virginia tütünlerini işlemek için 20 milyon dolarlık tesis yatırımı yapan Alliance One, Philsa’nın tütün alımını Atina’ya kaydırması nedeniyle üretimini durdurma kararı aldı. Şu sıralar tesislerini de satışa çıkaran firma uygun teklif veren olursa satışa hazır. Alliance One’ın üretimi durdurmasının ardından piyasadaki tek üretici konumunda kalan ve JTI-Tekel ortaklığıyla kurulan Reytek de ekicilere önümüzdeki dönemde alım yapacağı konusunda garanti veremiyor. Öte yandan tütün piyasasında karlılığın azalması nedeniyle üretimden vazgeçen çiftçi sayısı her geçen yıl artıyor.
2001’de şark tipi tütün üreten 246 bin üretici sayısı 2007’de 70 bine düştü. Aynı süreçte şark tütünü üretim miktarı da 92 bin tondan 50 bin tona geriledi. Virginia ve Burley üretiminde de durum pek farklı değil. 5 yıl önce Düzce, Sakarya, Gönen, Manyas ve civarında yıllık 6 bin ton üretim yapılırken şu anda bu rakam bin 500-2 bin tonlara kadar gerilemiş durumda. Sektör temsilcileri Tütün Fonu’nun ortadan kaldırılması durumunda Türkiye’de tütün üretiminin tamamen biteceğini belirtiyor.
Yıllık 4 bin ton tütün üretim kapasitesi ile Türkiye’nin en büyük blender tipi tütün üreticisi konumunda olan Alliance One’ın kapanışında ucuz ithal ürün ve üretim maliyetlerindeki yükselmenin etkili olduğunu dile getiren Alliance One Virginia ve Burley Operasyonlar Müdürü Yuda Gahun, üretimin bitirilmesiyle 20 milyon dolarlık yatırımlarının çöpe gittiğini söyledi. Firma olarak 2007’de Virginia ve Burley tütün üretimini bitirme kararı aldıklarını belirten Gahun, “Bunun nedeni. Philsa’nın bizden ürün almayı bitirmesiydi. Tütünü dolar üzerinden satıyorduk. Bu nedenle kurlardaki durumdan ciddi oranda etkilendik. Biz bu tütünleri üretmek için zamanında 20 milyon dolarlık yatırım yaptık. Bu yatırım çöpe gitti. Şu anda tesislerimizi satışa çıkardık birkaç talipli var ama onlarla da fiyat konusunda anlaşamadık” dedi.
Alliance One’da 44 kişi işten çıkarıldı
Türkiye’de tütün üretiminin devam etmesi için hiçbir destek verilmediğine işaret eden Gahun, tütün üretiminde kg başına 1 euro destek verilmesi halinde blender tipi tütün üretiminin Türk çiftçisi için önemli bir geçim kaynağı olabileceğine dikkat çekti. Gahun sözlerini şöyle sürdürdü: “Şu anda üretim kapasitemiz yıllık 4 bin ton. Hedefimiz yıllık 10 bin ton üretimdi. Ancak maalesef koşullar bizi bu duruma getirdi. Bizim Afrika’daki ucuz iş gücüyle rekabet şansımız kalmadı. Şu ana kadar 44 kişi işten çıkarıldı. Bunun yanı sıra ekim yapan yaklaşık 2 bin 200 üretici de bu işi bırakmak zorunda kaldı.”
Üretim yapmayı garanti edemiyoruz
Reytek Genel Müdürü Oğuz Özer de 2008’de bin 400 ton Virginia, bin ton da Burley tütünü üretimi için çiftçilerle sözleşme imzalayacaklarını ancak önümüzdeki yıllar için ekim garantisi veremediklerini söyledi. Tütün ekiminin meşakkatli olduğunu dile getiren Özer, “Bu nedenle dünyada da tütün üretimi azalıyor. Üreticilere ekim için güvence veremiyoruz. Çünkü tütün üretimi kârlı olmaktan çıktı. Özellikle kur durumu ve tütüne olan desteğin kalkması da iç piyasada üretilen tütünün yurtdışına göre daha pahalı olmasına neden oluyor” diye konuştu.
Üretici alternatif ürüne yönelmeli
Türkiye’de tütün üretiminin dünya ile rekabet edemeyecek hale geldiğini ifade eden European Tobacco’nun Sahibi Mahmut Arslan, tütün üreticilerinin alternatif ürüne yönelmesi gerektiğini söyledi. Sigara üretiminde kullanılan yerli türün oranının yüzde 10’larla sınırlı kaldığına dikkat çeken Arslan, “Buna karşın Virginia ve Burley tütünlerinin yetişmesi için uygun olan Çukurova bölgesinde üretim yapılmalı. Bence tütün üretiminde alternatif ürüne geçemeyip mağdur duruma düşecek tek bölge Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesidir. Çünkü Virginia ve Burley bu bölgelerde yetişmez. Ayrıca alternatif kârlı bir ürün de yetişmez. Bölgedeki terörün kaynağı da düşünülürse devletin asıl buraya destek vermesi gerekir” dedi.
Tarım Bakanlığı’ndan üreticiye jest
Tütün üretiminde dünya ülkeleriyle rekabet edemeyen Türkiye’de Tarım Bakanlığı tütüne yönelik korumacı tavrını bırakırken alternatif ürün yetiştirmek için uygun olmayan Doğu ve Güneydoğulu üreticiler için farklı bir çözüm düşünüldüğü belirtiliyor. Bilindiği gibi Bakanlık Tarım Reformu Uygulama Projesi (ARİP) kapsamında Adıyaman, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Malatya, Mardin, Muş, Siirt ve Van illerinde tütün ekim alanları yerine yem ve yağ bitkileri yetiştirilmesi için bir defalığa mahsus olmak üzere dekar başına 80 dolar ödeme yapmıştı. 6 bin 797 kişinin yaralandığı projede yaklaşık 2.5 milyon dolarlık ödeme yapılmasına karşın bölge çiftçisi hububat ekimine yönelmişti. Kulislerde Tarım Bakanı Mehdi Eker’in bu bölgede şark tütünü üretimi için bir destek arayışında olduğu ve bu konuda Başbakan Erdoğan’ın da onayını aldığı ifade ediliyor. Sektör temsilcileri Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde tütün üretiminin bitmesi halinde 108 bin 800 çiftçinin mağdur olacağını ifade ediyor.
Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Bafra Meslek Yüksekokulu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Necdet Çamaş, Türkiye’nin her yıl Amerika, Arjantin ve Brezilya’dan Virjinya ve Burley tipi tütün satın aldığını ancak içeride bu tütün türlerinin üretilebildiğini söyledi. Türkiye’de yetiştirilen Burley ve Virginia tütünlerinin kalitesiz olduğu yönündeki iddiaları da eleştiren Çamaş, “Ben bu tütünleri Litvanya, İzmir, Düzce ve ABD’deki referans laboratuvarlarda analizlerini yaptırdım. Yurtdışından gelen tütünlerden çok daha kaliteli. Bunlarla ilgili her türlü raporum var. Ama maalesef sadece bilimsel çalışmalarla sınırlı kalıyor” dedi.
Yılda 300 milyon dolarlık tütün ithal ediliyor
Tütün Eksperleri Derneği Başkanı Oktay Çelik, Türkiye’nin geçen yıl 70 bin ton blender tipi tütün ithal ettiğini ve buna karşılık 300 milyon dolarlık döviz ödediğini söyledi. Dünya genelinde tütün üreticilerine 2.2 ila 4.15 euro arasında prim desteği verildiğine dikkat çeken Çelik, Türkiye’de de üreticinin korunması için Tütün Fonu’ndan destek sağlanması gerektiğini kaydetti. Tütün Kanunu ile getirilen sözleşmeli çiftçilik modeliyle tüm inisiyatifin tütün alıcısı şirketlerin eline bırakıldığını vurgulayan Çelik, üreticinin olumsuz koşullar nedeniyle tütün üretiminden uzaklaştığını söyledi.
YILLARA GÖRE TÜTÜN ÜRETİM MİKTARI
2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | |
EGE | |||||||
Alan(Hektar) | 134.733 | 138.057 | 126.676 | 134.477 | 124.262 | 95.741 | |
Üretici Adedi | 246.616 | 197.570 | 137.907 | 116.055 | 95.650 | 76.183 | 70.000 |
Miktar(Ton) | 92.802 | 104.191 | 66.289 | 82.131 | 83.442 | 60.000 | 50.000 |
MARMARA | |||||||
Alan(Hektar) | 6.569 | 5.300 | 4.299 | 5.108 | 4.051 | 3.135 | |
Üretici Adedi | 12.979 | 11.779 | 7.293 | 7.945 | 6.224 | 4.538 | |
Miktar(Ton) | 10.256 | 8.692 | 6.041 | 8.528 | 7.673 | 4.452 | |
KARADENİZ | |||||||
Alan(Hektar) | 33.017 | 29.097 | 25.315 | 24.214 | 25.321 | 21.107 | |
Üretici Adedi | 77.911 | 74.623 | 51.858 | 40.048 | 39.733 | 33.730 | |
Miktar(Ton) | 23.034 | 24.235 | 15.422 | 16.271 | 17.624 | 19.193 | |
DOĞU | |||||||
Alan(Hektar) | 3.537 | 4.771 | 4.433 | 5.712 | 7.843 | 5.413 | |
Üretici Adedi | 23.928 | 23.182 | 22.982 | 20.988 | 21.801 | 20.385 | |
Miktar(Ton) | 3.882 | 4.455 | 4.816 | 5.307 | 6.266 | 4.213 | |
G.DOĞU | |||||||
Alan(Hektar) | 20.971 | 22.238 | 22.893 | 23.200 | 23.983 | 20.770 | |
Üretici Adedi | 117.038 | 98.728 | 98.456 | 97.838 | 88.904 | 87.578 | |
Miktar(Ton) | 22.597 | 17.948 | 19.590 | 21.676 | 20.242 | 18.220 | |
TOPLAM | |||||||
Alan(Hektar) | 198.827 | 199.458 | 183.616 | 194.715 | 185.460 | 146.166 | 140.000 |
Üretici Adedi | 478.472 | 405.882 | 318.496 | 282.874 | 252.312 | 222.414 | 210.000 |
Miktar(Ton) | 152.571 | 159.521 | 112.158 | 135.917 | 135.247 | 96.000 | 90.000 |
Tütün Eksperleri Derneği
Kaynak: 07.Şubat.2008 Referans Gazetesi