Gıda krizi, kabaca dünya gıda fiyatlarındaki artışlar olarak tanımlanabilir. Ancak bugün yaşanmakta olan Küresel Gıda Krizi, dünya gıda fiyatlarının kuraklık, kıtlık vs. geçici nedenlerle artmasından çok, yapısal nedenlerle ve süreklilik arz eden biçimde yükselmesi olarak kendini göstermektedir.
FAO Yıllık Reel Dünya Gıda Fiyat Endeksi, dünya gıda fiyatlarının 2001 yılından itibaren bir artış trendine girdiğini göstermektedir.
KAYNAK: www.fao.org Erişim tarihi: 2.12.2012
Özellikle 2003’ten itibaren hızla artan gıda fiyatları 2008’de son 30 yılın en yüksek düzeyine yükselmiş ve bu durum Küresel Gıda Krizi olarak adlandırılmıştır. Gıda fiyatlarının 2009 yılında 2007’deki düzeyinin altına düşmesi, krizin geçmekte olduğu yönünde bir beklenti yaratsa da, 2010 yılından itibaren fiyatlar yeniden artmaya başlamış, 2011 yılında Dünya Reel Gıda Fiyat Endeksi’nin değeri 2008 düzeyini de aşmış, 2012’de ise, 2008 düzeyinin ancak bir miktar altına inebilmiştir. FAO’nun önümüzdeki on yıla ilişkin yaptığı projeksiyonlar, 2012-2021 döneminde gıda fiyatlarının yüksek düzeylerde kalmayı sürdüreceğini ortaya koymaktadır.
Aşağıdaki tablodan görüleceği üzere, Dünya Gıda Fiyat Endeksi’ndeki artış 2003–2012 yılları arasında %44,4’e ulaşmıştır. Ele alınan dönem itibariyle, gıda gruplarına ilişkin fiyat endekslerindeki artış ette %19,9, süt ürünlerinde %31,1, tahılda %62,1, yağda %52,5 ve şekerde %106,9 oranında olmuştur2.
Tablo: 2003 ve 2012 Yılları İtibariyle FAO Yıllık Reel Gıda Fiyatları Endeksleri (2002–2004=100) ve % Değişimleri
Gıda Fiyat Endeksi | Et Fiyat Endeksi | Süt Ürünleri Fiyat Endeksi | Tahıl Fiyat Endeksi | Yağ Fiyat Endeksi | Şeker Fiyat Endeksi | |
2003 | 98.0 | 97.0 | 95,4 | 98.4 | 101.1 | 100,8 |
2008 | 147,6 | 113.2 | 162.2 | 175.6 | 167.8 | 134.2 |
2003 ve 2008 Yılları %Değişim | 50.6 | 16.7 | 70 | 78.45 | 66 | 33 |
2011 | 154,0 | 119.5 | 149.2 | 167.0 | 170.7 | 249.7 |
2012 | 141.5 | 116.3 | 125.1 | 159.5 | 154.2 | 208.6 |
2003 ve 2012 Yılları %Değişim | 44.4 | 19.9 | 31.1 | 62.1 | 52.5 | 106.9 |
KAYNAK: Endeks değerleri www.fao.org adresinden alınmış, yıllar arasındaki % değişimler tarafımca hesaplanmıştır. Erişim tarihi: 2.12.2012
Öte yandan 2003’ten itibaren, gıda fiyatlarındaki artışlara, bir de gıda fiyatlarındaki beklenmedik artışlar ve düşüşler olarak ifade edilebilecek olan fiyat oynaklığındaki artışlar eşlik eder hale gelmiştir. Gıda fiyatlarındaki aşırı oynaklık, küresel piyasalarla bütünleşen ulusal piyasalar üzerinde ani bir “doğal afet” etkisi yaratmaktadır.
Bu çerçevede, gıda fiyatlarının artmasından ve beklenmedik değişimlerinden en çok zarar görenlerin, toplumsal olarak gelirlerinin çok daha büyük bir kısmını gıda harcamasına ayırmak zorunda olan düşük gelirliler ve küresel olarak da net gıda ithalatçısı, yoksul gelişmekte olan ülkeler olduklarını söyleyebiliriz. OECD ülkelerinde gelirden gıda harcamasına ayrılan pay ortalama %13–20 arasında değişmekte iken, OECD ülkeleri içinde, yalnızca Türkiye ve Polonya’da gıda harcamasının payı gelirin %30’una ulaşmaktadır3. Öte yandan, Gelişmekte Olan Ülkeler’de bu oran ortalama %50’nin üzerindedir ve bu ülkelerde yoksulların gelirlerinden gıdaya ayırdıkları pay ise %80’i aşmaktadır.
Belirtmek gerekir ki, 2012 yılı itibariyle FAO’nun açıkladığı resmi rakamlarla dünyada 870 milyon kişi, diğer bir deyişle dünya nüfusunun %12,5’i açtır. Dünya Bankası rakamlarıyla ise, 1,1 milyon kişi günde 1$’ın altında bir gelirle yaşamaktadır ve 923 milyon kişi açlıkla karşı karşıya bulunmaktadır. Küresel Gıda Krizi, en çok en yoksul ve en kırılgan durumda olanları vurduğundan, küresel olarak açlık ve yoksulluğun tehlikeli biçimde artmasına yol açmaktadır. Dünya Bankası’na bağlı Dünya Gıda Programı(WFP), dünya gıda fiyatlarındaki artışlar nedeniyle yalnızca Haziran 2010 ve Mayıs 2011 arasında, 44 milyon kişinin daha aç kaldığını açıklamıştır.
1 Sibel Çaşkurlu, G.Ü. İ.İ.B.F. İktisat Bölümü, Arş. Gör. Dr.
2 Benzer bir hesaplamaya Sibel ÇAŞKURLU. “ Küresel Gıda Krizi: Üçüncü Gıda Rejimi, Küresel Sermaye ve Gelişmekte Olan Ülkeler”, Ekonomik Yaklaşım, Özel Sayı, Cilt:23, 2012, s.161-194. içerisinde de yer verilmiştir. Bu iki hesaplama arasında geçen 1,5 yıl içerisinde FAO’nun Reel Gıda Fiyat Endeksi hesaplamasında kullandığı bazı ağırlıkları değiştirerek, fiyat artışlarını önemli bir ölçüde yumuşattığı anlaşılmaktadır. Ancak, gıda fiyatlarındaki artışların bu halleriyle de yeterince yüksek olduğu görülmektedir.
3 OECD-FAO, Agricultural Outlook 2008–2017, Highlights, s.12 ve 34.