Brezilya’nın 7 eyaletinde 40 binden fazla nüfusa sahip Guarani-Kaiowa yerlileri, topraklarında hak iddia eden zengin çiftçilerle mücadelelerini yargıya taşıdı. Bir grup yerli ‘toplu intihar’ kararı aldı.
Soykırıma uğrayarak nüfusları ciddi oranda azalsa da, Amerika kıtasının gerçek sahibi Brezilya yerlilerinden bir grubun ekimde aldığı ‘toplu intihar kararı’ ülkede büyük yankı yaratırken tüm dünyanın da dikkatini çekti. 43 bin nüfuslu Guarani yerlilerinin bu kararı almalarının sebebi ise topraklarından sürgün edilme tehlikesiyle karşı karşıya kalmaları. Mato Grosso do Sul eyaletinde yaşayan bir grup Kaiowa yerlisi ise sorunlarını başkente taşıdı. Kaiowalar, hükümete yazdıkları mektupta ‘topraklarından sürülmektense intiharı tercih edeceklerini’ söyledi.
‘Ormanın İnsanları’ olarak anılan yerliler, ülke yasaları ve uluslararası kararlarla güvence altına alınmış toprakları üzerinde hak iddia eden işgalci çiftçilere karşı mücadelelerinde direnmeye kararlı. Nitekim mahkeme kararının askıya alınmasıyla bu direnişten şimdilik galip çıkmış durumdalar. Guarani-Kaiowalar, aileleri ve yaşam alanlarından uzakta büyük çiftlikler ve alkol rafinelerinde geçici işçi olarak çalıştırılmak isteniyor. Kaiowa yerlilerinin atalarından miras kalan topraklar şeker kamışı, soya, çay yetiştiriciliği ve sığır bakıcılığı yapan çiftçiler tarafından işgal edilmiş ve ciddi oranda tahrip olmuş durumda. Kaiowalar’ın kendi topraklarında yaşamasına da izin verilmiyor. Kendi toprağında yaşamaya devam eden bazı Kaiowalar ise ‘işgalci’ kabul ediliyor.
Yerlilerin bu mücadelesi bir çiftçinin mahkemeye başvurusu üzerine başladı. Mahkeme Guarani-Kaiowaların topraklarından tamamen çıkarılmasına karar verdi. Topraklarını terk etmemeleri durumda da yerlilerin çıkarları ve kültürünü korumakla görevli hükümet birimi ‘Ulusal Yerli Vakfı’ (FUNAI) mülk sahibi çiftçilere her gün için 200 euro ödemekle yükümlü kılındı. Kaiowalar için bu karar, sadece ekonomik nedenlerle direniş gerektiren bir durum değil. Onlar için toprak ‘en kutsal’ değerlerden biri. Kaiowa inançlarına göre, ‘Tehoka’ adı verdikleri toprakları, ataları tarafından ‘kötülük olmayan değer’ ilan edilmiş. Avrupalıların 500 yıl önce topraklarını işgali yüzünden dinin kendilerine küstüğünü hisseden Guarani-Kaiowalar bir kez daha bunu yaşamak istemediklerini söylüyor.
Hakları görmezden geliniyor
Tek istekleri ata topraklarında geleneklerine bağlı bir yaşam sürmek olan bu insanlar bazı yasal haklara sahip. Ancak hukuk onlar için maalesef çok yavaş işliyor. 1988’de Brezilya anayasasıyla toprakları güvence altına alınan Kaiowalar, 1992’de Brezilya Adalet Bakanlığı tarafından 2 bin 89 hektarlık bir alanın kalıcı sahibi ilan edildi. Ancak bu karar bir türlü hayata geçirilemedi ve Kaiowalar kendi topraklarında misafir gibi küçük bir alanda en acımasız sosyal ve ekonomik koşullar altında yaşamak zorunda bırakıldı. Zamanla büyükbaş hayvanların otladığı alanlar azaltılırken, Kaiowaların tarım, avcılık ve balıkçılık yapması güçleşti. 2009’da ise eski Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inacio Lula da Silva tarafından 1988’deki kararın yeniden kabulü onlar için bir umut oldu. 7 bin hektarlık alan resmi olarak Kaiowaların toprakları olarak ilan edildi. Ancak bir hafta sonra bir mülk sahibinin başvurusu üzerine federal anayasa mahkemesi bu bölgenin 184 hektarını karardan muaf tuttu. Sınırların çizilmesi konusundaki belirsizlik yıllardır bir sorun yumağı haline geldi. Hukuk haricinde yetkililer de yetersiz kalıyor. Örneğin FUNAI’nin sınırların çizimi için sürenin dolduğu Haziran 2009’da bile çalışmalarının çok başında olduğu belirtiliyor.
İntihar oranı çok yüksek
Bu belirsizlikte Kaiowalar asla kendi topraklarının tam anlamıyla sahibi olamadı. Üstelik açlık sınırında yaşamak, salgın hastalık, şiddet , haksız hapis cezaları, sömürü ve cinayete maruz bırakıldılar. Kendi içlerinde de intiharlarla sarsıldılar. Verilere göre, çocuklardan yaşlılara kadar intihar oranının dünyada en yüksek olduğu topluluklardan biri olarak bilinen Guarani-Kaiowalardan son 28 yılda 625 kişi intihar etti. Cinayete kurban giden Kaiowaların sayısı ise Brezilyalı Yerliler Misyoner Konseyi’ne (CIMI) göre 2003-2011 arasında 250’den fazla.
Tahliye kararı askıya alındı
Yıllardır hükümetin toprak sınırlarını resmi olarak çizmesini bekleyen bu kabile yerlilerinden 70’i çocuk 170 kişi son olarak hükümete yazdıkları açık mektupta kitlesel olarak intihar edeceklerini ve atalarının topraklarında gömülmeyi tercih ettiklerini bildirdi. CIMI Genel Sekreteri Cleber Buzatto durumu şöyle özetliyor: “Guarani-Kaiowalar hükümetin kararını beklemekten bıktı. Yetkilileri karar almaya zorlamak için geniş bir alanı işgal ettiler.”
Mülk sahibinin başvurusuyla topraklarından çıkarılmasına hükmedilen Kaiowalar için yargıç Cecilia Mello sevindirici bir karar verdi. Mello, yerel hâkimin verdiği tahliye kararını askıya alarak Kaiowaların 1 hektar alanda yaşamlarını sürdürebileceğine hükmetti. Ancak Kaiowaların geleceği hâlâ belirsiz.
Yerli liderlere suikastlar düzenleniyor
Bazı sivil toplum kuruluşları Kaiowaların mücadelesine destek için kolları sıvadı. Bunlardan biri de sivil toplum örgütü ‘Survival International’. Örgüt, Kaiowalar için 25 Ekim’de hükümeti sınırları belirlemeye çağırdı. Örgütün Brezilya’daki kampanya sorumlusu Sarah Shenker sorularımızı yanıtladı:
Guarani-Kaiowalar için toprak neden çok önemli?
Guarani kabilesinin hayatta kalması için toprak esas. Toprak olmadığında onlar sadece doğal yaşam kaynaklarını kaybetmekten dolayı acı çekmiyor; yol kenarında evlerinden atılmış ve bakımsız kamplarda yaşamak zorunda kaldıkları için psikolojik travma da yaşıyor. Bu nedenle intihar oranı çok yüksek.
Guarani topraklarında geçmişten bugüne ne değişti?
Guaraniler Güney Amerika’ya geldikten sonra temasta olunan ilk insanlar. Bugün 46 bin civarında Guarani, Brezilya’nın 7 eyaletinde yaşıyor. Ancak son yüzyılda neredeyse bütün topraklarını kaybettiler. Sorun özellikle Mato Grosso do Sul’da. Çünkü onlar, 350 kilometrekare gibi çok küçük alanlarda yaşamak zorunda kalıyor. Bazıları topraklarını terk etti. Çok büyük oranda Guarani toprağı çiftçiler, soya ve şekerkamışı ekimleri nedeniyle işgal edilmiş durumda. Bu, hükümetin anayasal zorunluluk olarak Guarani topraklarını korumak ve sınırlarını çizme konusunda programlarını yavaşlatıyor. Sınırlar çizilmediği için Guaraniler, ata topraklarını tekrar işgal etti. Bazen silahlı çiftçilerin şiddetiyle karşılaşıyor ya da hükümetin emriyle bölgeden çıkartılıyorlar.
Guaranilere yönelik şiddet dalgası onları topraklarından çıkarmanın bir yolu mu sizce?
Çiftçiler kiralık katiller tutuyor. Guaranilerin liderleri de suikasta kurban gitti. Bu şekilde kabile içinde korku yaymaya çalışıyorlar.
Yerlilere karşı hükümetin politikaları hakkında ne düşünüyorsunuz?
Hükümet yerlilerin topraklarını garantilemek için gerekeni yapmıyor. Brezilya’nın kendi yasaları, hükümetin sınırları çizmek ve yerli topraklarını korumak zorunda olduğunu söylüyor. Ama bunlar gerçek zemine oturtulmuyor.
Mülk sahiplerinin hükümete ciddi baskıları söz konusu mu?
Maalesef. Zenginler Brezilya’da çok güçlü. Toprak konusunda da çok büyük yolsuzluklar olduğu sır değil.
Örgütün çalışmaları için detaylı bilgi:
http://www.survivalinternational.org/tribes/guarani
Kaynak : Gazeteler – 3 Aralık 2012